Müşterisi Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş. olan TÜBİTAK Dağıtım Otomasyon Sistemi (TÜDOSİS) Projesi, 1996 yılında başlamış olup 2006 yılında tamamlanmıştır. Proje kapsamında, elektrik dağıtım şebekeleri için uluslararası standartlarda, açık sistem mimarisiyle uyumlu bir gözetimli denetim ve veri toplama (SCADA) sistemi tasarlanmıştır ve sistemin ana cihazı olan uzak terminal üniteleri (RTU), hiyerarşik iletişim yapısı ve kumanda-kontrol merkezi yazılımı geliştirilmiştir. Geliştirilen sistem 400’ü aşkın dağıtım trafo merkezinde kurulmuş ve başarıyla devreye alınmıştır. 

Geliştirilen sistem, diğer elektrik dağıtım SCADA sistemlerinde olduğu gibi bilgi toplama ve gözlem ile uzaktan kumanda işlevlerini içerir. Ancak, bu projede alışılagelmiş SCADA sistemlerinden farklı olarak dağıtım fiderleri üzerine ağırlık verildiğinden dolayı, sistem indirici merkezlerdeki 34.5kV fider çıkışlarına ve fiderlerdeki 34.5/0.4 kV dağıtım transformatör merkezlerine uygulanmıştır. Fiderlerdeki arızanın yerinin bulunması, izolasyonu ve yeniden enerji verilmesi tam otomatik olarak veya kısmi otomatik olarak operatör aracılığıyla sağlanabilmesi, fider otomasyonunun en önemli özelliğidir.

Küçük ve Orta Ölçekli Hidroelektrik Santraller için Kontrol-Kumanda, Ölçme ve Koruma Sistemi Tasarımı, Geliştirme ve Prototip Üretimi (HESKON) Projesi Kamu Kurumları Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı (1007) kapsamında Türkiye Elektromekanik Sanayi A.Ş. (TEMSAN) için gerçekleştirilmiştir. HES rehabilitasyon projelerinin başlangıcı sayılabilecek olan bu proje, Temmuz 2006’da başlamış olup Ocak 2009’da tamamlanmıştır.  

Proje kapsamında öncelikle iki adet 10-100MW kapasiteli üniteye sahip bir hidroelektrik santral örnek olarak seçilmiştir. Tasarlanan kontrol sistemi ile hidroelektrik santrale ait cebri boru, türbin-hız regülatörü, jeneratör ikaz sistemi, şalt sahası alt sistemleri gözlenip kontrol edilmekte ve güç üretimi yönetilmektedir. Kontrol sistemi geliştirilmesi süresince genel amaçlı endüstriyel tip giriş/çıkış donanım altyapısı kullanılmıştır. Windows CE işletim sistemi yüklenmiş endüstriyel bilgisayarlarda kullanılmak üzere C++ ve UML tabanlı bir kontrol yazılımı geliştirilmiştir.

Öte yandan, bu SCADA sistemine ait kontrol merkezindeki iş istasyonu yazılımı C# kullanılarak geliştirilmiştir. Bu yazılım ile aynı zamanda verilerin toplanması, gözlenmesi ve raporlanması için özel tasarlanmış SQL veri tabanı oluşturulmuştur. Geliştirilen kontrol sistemi yazılımının test edilmesi için ise, proje kapsamında geliştirilen Hidroelektrik santral benzetim sistemi kullanılmıştır.

Gezende HES Mersin ilinin Mut ilçesinde Göksu Nehri üzerinde elektrik üretimi amacıyla kurulmuştur. Santral 3 üniteden oluşmakta ve kurulu gücü 159,375 MW’tır (3 x 53,125 MW).

Bu proje mevcut hız regülatörünün ve türbin koruma sisteminin bütün ünitelerde yeni hız regülatörü ve türbin koruma sistemi ile Ünite1 ile Ünite3’teki mevcut otomatik gerilim regülatör (OGR) ve statik ikaz sistemlerinin yenilenmesini içermektedir.

Hız regülatörü yenilenmesi kapsamında Gezende HES’in her biri 53,125 MW gücündeki 3 ünitesinde, Hız Regülatörü (Elektronik Hız Regülatörü, Hidrolik Hız Regülatörü) ve Basınçlı Yağ Sistemi (Servo Motorlar, Regülasyon Çemberi yataklamaları, Hidrolik valfler, pompalar, vb.) güncel sistemler ile değiştirilmiştir. Statik ikaz sistemlerinin yenilenmesi ise Ünite1 ve Ünite3 ikaz sistemlerinin (OGR ve Power System Stabilizer (PSS) dahil) değiştirilmesi ile gerçekleştirilmiştir.

Smart Grid Controller for PV Network (KACST Smart Grid) Projesi, TUBITAK Marmara Araştırma Merkezi ve King Abdulaziz City for Science and Technology (KACST) arasında 2010 yılında Suudi Arabistan Prenslerinden Prens Bin Turki’nin Türkiye ve enstitümüzü ziyareti ile başlayan iş birliği kapsamında ortaya çıkmıştır. Haziran 2011 yılında başlayan proje, Aralık 2016 yılında tamamlanmıştır.

Enerji ihtiyacının giderek arttığı günümüzde enerji kalitesi ve sürekliliği önem arz etmektedir. Bu durum, sürekliliğin, kalitenin ve talebin karşılanabilmesi için yenilenebilir enerji kaynaklarının şebekeye dâhil edilmesini ve bu kaynakların kontrollü bir şekilde yönetilmesini gerektirmektedir. Bu sebeple akıllı şebekelerde güvenilir, sürekli ve genişletilebilir bir haberleşme/kontrol sistemine ihtiyaç duyulmaktadır. KACST Smart Grid Projesinde, Suudi Arabistan’da yaygınlaşmaya başlayan ve gelecekte yoğunluklu bir şekilde kullanılacak olan Fotovoltaik (FV) Güneş Enerji sistemlerinin şehirlerde bireysel kullanımların izlenmesi ve kontrol edilebilmesi için bir Akıllı Ağ kontrolcü sisteminin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Geliştirilen sistem ile FV Güneş enerjisi üretim birimleri uzaktan izlenebilecek ve bölgesel elektrik dağıtım şebekesinin sağlıklı işletilebilmesi için gerekli denetleme imkanları sunulacaktır. Proje kapsamında geliştirilen sistem Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde bulunan 2 okula kurulmuş, test edilmiş ve işletmeye alınmıştır.

Projede geliştirilen akıllı şebeke kontrolcü sistemi kullanıcı tarafı veri toplama ve kontrol ünitesi (customer controller – CC), alt kontrolcü ünitesi (substation controller – SC) ve ana kontrolcü ünitesi (main controller – MC) olmak üzere üç aşamalı olarak tasarlanmıştır. CC, saha tarafında kullanılan cihazları (MODBUS TCP/IP haberleşme protokol tabanlı) tek noktada birleştirmek ve alt kontrolcüye tek noktadan göndermek üzere tasarlanmıştır. SC’nin görevi ise farklı noktalardaki sahalardan gelen verileri tek noktada sisteme dâhil etmek ve bu verilerin IEC61850 protokolüne çevrilerek ana kontrolcüye gönderilmesini sağlamaktır. Bu noktada kullanılan IEC61850 protokolü, yapılandırmadaki sistematik tasarımı, farklı model ve markaların birbirleriyle haberleşebilmesi, hızlı, güvenilir ve genişletilebilir bir yapıya sahip olması ve indirici merkez otomasyonunda sıkça kullanılması sebebiyle tercih edilmiştir. Sistemin en üst noktasında yer alan MC ise SC tarafından gelen verileri insan makine ara yüzü (HMI) yazılımına uygun protokole dönüştürmek ve isteğe bağlı olarak, kontrol fonksiyonlarını gerçeklemek üzere tasarlanmıştır. Veri görüntüleme, analiz, arşivleme ve isteğe bağlı kontrol fonksiyonları, HMI yazılımı yardımıyla yapılmaktadır.

Karkamış HES Gaziantep ili Karkamış ilçesi sınırlarında yer alır. Atatürk HES İşletme Müdürlüğü’ne bağlı olup 6×31,5 MW kurulu güce ve yıllık 652 milyon kWh üretim kapasitesine sahiptir. Fırat nehri üzerinde bulunan Karkamış HES’in, rezervuar hacmi 157 milyon m³’tür. 2013 yılında başlayan proje 2015 yılında başarıyla tamamlanmıştır.

Bu proje, Karkamış HES’te bulunan 6 adet Ünite, Şalt ve Ortak bölümlerdeki Yerel Kontrol Sistemleri ile Santral Kontrol Odası’nda yer alan İş İstasyonları ve ilgili ekipmanın, yeni Yerel Kontrol Sistemleri ve Kontrol Odası ekipmanı ile yenilenmesini içerir. Ayrıca Karkamış HES’in Sekonder Frekans Kontrolü’ne katılması için ihtiyaç duyulan donanım ve yazılım ilavelerinin yapılması, Karkamış HES’in Sekonder Kontrol için Türkiye Elektrik İletim A.Ş.’nin (TEİAŞ) bağlantı kurulmasını istediği merkezlerle haberleşmenin kurulması, TEİAŞ tarafından talep edilen özellikteki sinyallerin sağlanan haberleşme ile ilgili merkezlere transferi, alınan santral genel Aktif Güç Ayar değerinin hazır üniteler arasında paylaştırılarak Sekonder Frekans Kontrolü gerekliliklerini sağlanması da proje kapsamındadır.

European Liaison on Electricity grid Committed Towards long-term Research Activities (ELECTRA) Projesi ENERGY.2013.10.1.8 – Integrated Research Programme (IRP) on Smart Grids konulu Avrupa Birliği 7. Çerçeve programı projesidir. 16 ülke ve 21 farklı kuruluştan oluşan ELECTRA projesi, Aralık 2013 tarihinde başlamış olup Mart 2018 tarihinde başarıyla sonuçlanmıştır.

Farklı gerilim seviyelerinden şebekeye bağlanan yenilenebilir enerji kaynakları, şebekede dağıtık durumda bulunan farklı teknolojilere sahip milyonlarca cihazın koordineli kontrolünü gerekli kılmakta ve bu sebeple şebeke için yeni bir kontrol yapısına ihtiyaç duyulmaktadır. ELECTRA projesi anlatılan bu

 duruma değinerek geleneksel şebeke yapılarının bütünlüğüne esneklik katarak bu yapıları kavram kanıtlama ve deneysel doğrulama yoluyla incelemektedir. Proje ekibi, yeni bir kontrol kavramının gerekliliğine inanmakta ve bu doğrultuda geleneksel merkezi yapı denge noktası yerine kendi denge noktasına yakınsayarak dinamik güç dengesi sağlayan bir yapı geliştirmeyi ve test etmeyi amaçlamaktadır.

Elektrik şebeke beklentileri ve senaryoları doğrultusunda, TSO sorumluluğundaki mevcut şebeke gerilim ve frekans yönetim yapısı gelecekte efektif olmaktan çıkacaktır. Bu sebeple merkezi olmayan bir kontrol sistemine sahip ve şebekelerin hücrelere bölündüğü “web-of-cell” (WoC) yapısı ELECTRA projesi tarafından önerilmektedir. Bu yapıda yer alan her bir “hücre”, yerel olarak frekans ve gerilim kontrolünü gerçekleştirerek “yerel problemlerin yerel kaynaklarla çözülmesini” amaçlamaktadır. Bir ELECTRA hücresi, sınırları açık bir şekilde tanımlanmış birbirine bağlı yük grupları ve dağıtık enerji kaynakları, üretim birimleri ve depolama sistemlerini içerir. Bu hücreler, üretim ve tüketim dengesini sistem seviyesince belirlenmiş hücre-referans değerleri ile otonom ancak birbirleri ile koordineli olarak sağlarlar. Farklı gerilim seviyelerine sahip hücreler bir veya birden fazla komşu hücreye hücreler-arası fiziksel bağlantılarla bağlı olup aralarında veri ve enerji transferi gerçekleştirirler.

Empowering Trans Mediterranean Renewable Energy Research Alliance for Europe 2020 Challenges (ETRERA 2020) Projesi, Avrupa-Akdeniz bölgesinin gelecekteki enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı teknolojilerin geliştirilmesini ve uygulamalarını desteklemek için, bölge içerisindeki mevcut araştırma-geliştirme işbirliği ağını güçlendirmek ve yeni işbirlikleri yaratmak amacıyla 7FP-International Cooperations-R21-ENP çağrısı kapsamında oluşturulmuş bir AB Koordinasyon projesidir. Projenin ana fikri, Avrupa Birliği üye ülkeleri ve komşu Akdeniz ülkeleri arasındaki yenilenebilir enerji üretimi, dağıtımı ve depolanması gibi stratejik konulardaki bilimsel & teknolojik ve girişimci ilişkileri, araştırma ve yenilik çalışmaları arasındaki mevcut boşluğu kapatmayı hedefleyen bir dizi aktiviteyle geliştirmektir. Proje özel olarak rüzgar, fotovoltaik, şebekeye bağlanma, solar termal ve yakıt hücresi konularına odaklanmıştır.

Integrated Research Programme on Wind Energy (IRPWIND) Projesi, Avrupa’da rüzgar enerjisiyle ilgili Ar-Ge etkinliklerinin bütünleştirilmesi ve koordinasyonunu amaçlayan ve bir Avrupa Birliği projesidir. 2013 yılında başlayan ve 2018 yılı başında tamamlanan proje Avrupa Birliği’nin (AB) Yedinci Çerçeve Programı tarafından desteklenmektedir ve Avrupa genelinde farklı ülkelerden 24 paydaşa sahiptir. IRPWIND projesinin Türkiye’den proje paydaşı TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü’dür. Söz konusu proje, Avrupa’da rüzgar alanında belirli bir yetkinliğe sahip 24 araştırma kuruluşu ve üniversitenin rüzgar alanındaki Ar-Ge çabalarının bütünleştirilip bunların koordine edilmesini amaçlaması açısından rüzgar enerjisi konusunda oldukça önemli bir Ar-Ge projesidir.

Protection of Power Electronically Interfaced LV Distributed Generation Networks (PRONET) Projesi üç ortaklı (TÜBİTAK MAM EE ve YTÜ-Türkiye, Aalborg Üniversitesi-Danimarka, SIMULA Araştırma Merkezi-Norveç) bir ERA-NET SmartGrids projesidir. Proje, Şubat 2013 tarihinde başlamış olup Mart 2016 tarihinde başarıyla sonuçlanmıştır.  Projenin amacı yenilenebilir enerji kaynaklarından oluşan dağıtık enerji sistemleri için etkin ve adaptif bir koruma tekniği geliştirmektir. Bu kapsamda dağıtık üretim tesislerinin modellenmesi, oluşturulacak dağıtım şebekesi modeli, yük analizleri, geliştirilecek adaptif koruma algoritması, senaryo çalışmaları TÜBİTAK MAM EE-Yıldız Teknik Üniversitesi, kararlılık analizleri ve kontrol stratejilerinin geliştirilmesi Aalborg Üniversitesi ve geliştirilen sistem için haberleşme teknolojileri çalışmaları SIMULA Araştırma Merkezi öncülüğünde yapılmıştır.

Yeni nesil şebeke sistemlerinde güç akışının çift yönlü olması nedeniyle koruma sistemi röle tercihi önemli bir husus haline gelmektedir. Bu amaçla proje çalışmasında, konvansiyonel şebekelerde de sıklıkla kullanılan yönlü aşırı akım rölesine ait işletim karakteristiklerindeki ayar değerlerinin ve sistemdeki bütün koruma cihazlarının izlenmesi sağlanmıştır. Ayar değerleri sistemde kullanılan koruma rölelerinin haberleşmeleri ile değişken yük taleplerine hızlı bir şekilde cevap verecek şekilde adaptif olarak belirlenmiştir. Bu sayede sistem kararlılığının, sürekliliğinin ve güvenilirliğinin arttırılması hedeflenmiştir.

Bahsi geçen kontrol yaklaşımının etkin bir biçimde oluşturulması için öncelikle benzetim ortamında yenilenebilir enerji tabanlı dağıtık üretim tesislerini de içeren akıllı bir şebeke için örnek bir güç sistem modeli oluşturulmuştur. Burada sisteme ait bütün bileşenler için detaylı benzetim modelleri oluşturularak sistem altyapısı oluşturulmuştur. Oluşturulan model üzerinde önerilen kontrol yapısının etkinliği değerlendirilerek kontrol algoritmasında gerekli düzeltmeler yapılmış ve etkinliği farklı dağıtım şebekeleri referans alınarak öncelikle benzetim ortamında test edilmiştir.

Batman HES Diyarbakır ilinin Silvan ilçesinde Batman çayı üzerinde sulama ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuştur. Dicle ve Yöresi HES İşletme Müdürlüğü’ne bağlı olarak işletilen santralin kurulu gücü (3 x 64 MW + 1 x 6 MW) 198 MW’tır.

Batman HES projesi öncesinde, santralin kontrol sistemlerinin yazılım yedeklerinin bulunmaması, olay kayıt sisteminde yaşanan sıkıntılar ve veri arşivleme sorunları santralin işletmesi için büyük bir risk oluşturmaktaydı. Herhangi bir alt bileşeninin bozulması/devre dışı kalması halinde ünitenin çalışmasının engellenebileceği, emre amade olma ve toplam enerji üretiminin düşebileceği öngörülmekteydi. Bu proje ile santralin kontrol sistemlerinin yazılımları milli yeteneklerle geliştirilerek öngörülen bu risklerin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır. Ocak 2014’te başlayan proje, Nisan 2017’de başarıyla sonuçlandırılmıştır.

Bu proje kapsamında Batman HES’te bulunan 4 adet ünite için yerel kontrol sistemi, hız regülatörü sistemleri, statik ve dinamik ikaz sistemleri ve santral ortak kontrol sistemi ile SCADA sistemi tasarlanıp yenilenmiştir. Bu yenileme sırasında mevcut donanım çoğunlukla korunarak yalnızca yazılım geliştirme çalışmasıyla, düşük maliyetli HES rehabilitasyonu gerçekleştirilmesi de diğer santrallere örnek olmuştur. Ayrıca Batman HES’in Sekonder Frekans Kontrolü’ne katılması için ihtiyaç duyulan donanım ve yazılım ilavelerinin yapılması, santral müşterek kontrol sistemi ve bara gerilim kontrol sistemi kurulumu da proje kapsamında tamamlanmıştır. Yine proje kapsamında santrale uzaktan erişim & kontrol yeteneğinin kazandırılması insansız HES çalışmaları için önemli bir adım olmuştur.

Samsun ilinin Ayvacık ilçesine 7 km uzaklıkta, Samsun – Trabzon karayolundan 35 km mesafede tesis edilmiş olan Hasan Uğurlu HES’in inşasına DSİ tarafından 1972 yılında başlanmış ve yedi yıl sonra 2 x 125 MW’lık ilk iki ünitenin yapımı, 2 ve 28 Aralık 1979 tarihlerinde tamamlanmıştır. Aynı güçteki diğer iki ünite ise sırasıyla 29.12.1982 ve 06.02.1983 tarihlerinde hizmete girmiştir.

Bu proje ile Hasan Uğurlu HES’de gözlemlenen, çarkın ters basınca maruz kalması ve titreşimli çalışması problemlerinin sebebinin araştırılması, türbin verimliliğin artırılması, kavitasyon ve titreşim sorunlarının giderilmesine yönelik önerilerin sunulması amaçlanmıştır. Türbine ait salyangoz, sabit kanatlar, ayar kanatları, çark ve emme borusu modellenerek kararlı ve kararsız haller için HAD analizleri yapılmıştır. Mevcut türbinin analizleri ile çarka ait titreşim frekansları çıkartılmış ve saha ölçümleri ile karşılaştırılarak türbindeki titreşim probleminin kaynağı tespit edilmiştir. Ayrıca mevcut ayar kanadı ve çark geometrileri günümüz yöntemleri ile yeniden tasarlanarak türbinin potansiyel verim artışı hesaplanmıştır. Olası bir türbin rehabilitasyonu için de fizibilite hesaplamaları yapılmıştır.

Kadıncık I-II HES Mersin ili Tarsus ilçesi sınırlarında yer alır. 1971 yılında devreye alınan Kadıncık I HES 70 MW (2 x 35 MW), 1973 yılında devreye alınan Kadıncık II HES 56 MW (1 x 56 MW) kurulu gücündedir. Yıllık ortalama üretim toplamı 440 GWh olan santraller Kadıncık Nehri üzerinde bulunur.

Kadıncık I-II HES’lerin, eski hız regülatörü, ikaz sitemi, koruma ve senkronizasyon sisteminin yenilenerek, santralin primer frekans kontrolü, reaktif güç desteği, vb. güncel şebeke yardımcı hizmetlerine katkı sağlaması ve santral veriminin ve emre amadeliğinin artırılması amaçlanmıştır. Ayrıca Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (HAD) analizleri ile santrallerde yapılması muhtemel türbin yenilenmesi işlerinin fizibilitesi ve yenileme seçenekleri raporlanmıştır.

Güneş Enerjisi Santral Teknolojilerinin Geliştirilmesi (MİLGES) Projesi (113G050) 2015 yılında başlamış ve 2021 yılında tamamlanmış bir kamu araştırmaları destek grubu (KAMAG) projesidir. Proje, üç yürütücü kurum ve iki müşteriden oluşmuştur. Yürütücü kurumlar TÜBİTAK MAM, ODTÜ Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi (GÜNAM) ve Bereket Enerji A.Ş.; müşteri kurumlar Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) ve Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM)’dür. Proje temel olarak 4 ana kapsamdan oluşmuştur

Hidroelektrik Santral Bileşenlerinin Yerli Olarak Tasarımı ve Üretimi (MİLHES)  projesinin amacı; milli olanaklar kullanılarak, hidroelektrik santrallerin verimliliğini ve emre amadeliğini artıracak şekilde, düşey tip Francis türbin, Senkron Generatör, Hız Regülatörü, İkaz Sistemi ve SCADA sisteminin tasarlanması, üretilmesi ve devreye alınmasıdır. Bu amaca yönelik olarak yapılan tüm geliştirme ve üretim Kepez-1 Hidroelektrik Santralinde uygulanmıştır. 4 farklı kuruluşun işbirliği ile Şubat 2015 tarihinde başlayan proje 2021 yılında başarı ile tamamlanmıştır.

Projede, yürütücü kuruluşlardan, kontrol – ikaz sistemleri konusunda tecrübesi bulunan TÜBİTAK MAM, Generatörün tasarımının yanı sıra İkaz Sistemi, Hız Regülatörü ve SCADA sistemlerinin tasarım ve üretimi ile tüm sistemlere ilişkin saha öncesi fabrika kabul testlerini gerçekleştirmiştir.

Kalkınma Bakanlığı desteğiyle tasarım-model üretim-test sistemi altyapısı kurmuş olan TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, türbin tasarımını tamamlayıp, model üretimini gerçekleştirmiştir.

Seyhan I HES Adana ili il merkezi sınırlarında yer alır. I ve II nolu üniteleri 1956 yılında, III nolu ünitesi ise 1964 yılında devreye alınan santralin toplam kurulu gücü 60 MW’tır. Yıllık proje üretimi 350 GWh olan santral Seyhan Nehri üzerinde bulunur.

Devreye alınma yılları 1960’lara dayanan Seyhan I HES’in, eski hız regülatörü, ikaz sitemi, koruma ve senkronizasyon sisteminin yenilenerek, santralin primer frekans kontrolü, reaktif güç desteği, vb. güncel şebeke yardımcı hizmetlerine katkı sağlaması ve santral veriminin ve emre amadeliğinin artırılması amaçlanmıştır.

Quintuple Helix Approach to Targeted Open Innovation in Energy, Water, Agriculture in the South Mediterranean Neighborhood (5TOI_4EWAS) projesi Akdeniz Ülkeleri ve Avrupa Birliği’nin ilgi alanı ve kritik önem verdiği; Enerji, Su ve Tarım alanlarında bölgelerdeki kalkınmanın ana temaları olarak görülen bu 3 konuya odaklanmıştır. Bu 3 konuda ulusal ve uluslararası mevcut durum değerlendirmesi yaparak, olası ortak AR&GE çalışmalarının geliştirilmesi ve artırılması için teknik ve yönetmelik bazında yapılabilecek iyileştirmelerin analiz edilmesi ve tanımlanması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda “Quintuple Helix Approach” adıyla bahsedilen Üniversite, Sanayi, Devlet-Kamu, Sivil toplum kuruluşları ve Doğal çevreler olmak üzere ilgili kurumlarla ortak çalışılmış bir projedir. Bu yaklaşımın sonucu olarak “Nexus ThinkTank” adlı düşünce kuruluşu organize edilmiş olup, enerji-su ve tarım alanlarında Avrupa ve Akdeniz ülkeleri arasında kapsamlı bir çalışma yürütülmüştür.

Deriner HES Doğu Karadeniz bölgesinin Artvin ilinde Çorlu Nehri üzerinde elektrik üretimi amacıyla kurulmuştur. Doğu Karadeniz ve Yöresi İşletme Müdürlüğü’ne bağlı olarak işletilen santralin kurulu gücü 670 MW’tır (4 x 167,5 MW).

Bu proje öncesinde, santralin kontrol sistemlerinin donanım yedeklerinin bulunmaması, SCADA sisteminde yaşanan uzun süreli arızalar ve veri arşivleme sorunları santralin işletmesi için büyük bir risk oluşturmaktaydı. Herhangi bir alt bileşeninin bozulması/devre dışı kalması halinde ünitenin çalışmasının engellenebileceği, emreamadeliğin ve toplam enerji üretiminin düşebileceği öngörülmekteydi. Bu proje ile santralin kontrol sistemlerinin yazılımları milli yeteneklerle geliştirilerek öngörülen bu risklerin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.

Bu proje, Deriner HES’te bulunan 4 adet Ünite, Şalt, Yardımcı Sistemler ve Gövde bölümlerdeki Yerel Kontrol Sistemleri ile Santral Kontrol Odası’nda yer alan İş İstasyonları ve ilgili ekipmanın, yeni Yerel Kontrol Sistemleri ve Kontrol Odası ekipmanı ile yenilenmesini içermektedir. Ayrıca Deriner HES’in Sekonder Frekans Kontrolü’ne katılması için ihtiyaç duyulan donanım ve yazılım ilavelerinin yapılması, santral müşterek kontrol sistemi ve bara gerilim kontrol sistemi kurulumu da proje kapsamında tamamlanmıştır. Yine proje kapsamında santrale ait otomasyon bilişim sistemlerinin güvenli bir şekilde işletimini sağlayacak sistem sürekliliği ve siber güvenlik işleri de tamamlanmıştır.

Keban Barajı ve Hidroelektrik Santrali (HES) Elazığ’ın Keban ilçesinde Fırat Nehri üzerindedir. Santral 1.330 MW kurulu güce sahiptir. 8 adet Francis tipi türbine sahip olan santralin ilk 4 ünitesi 1974 yılında kurulurken diğer 4 ünitesi ise 1982 yılında kurularak devreye alınmıştır. Başlangıç tarihi 2018 olan projenin bitiş tarihi 2019’dur.

Bu proje ile Keban HES türbinlerinin mevcut durumlarının HAD analizi kullanılarak incelenmesi, türbin kısımlarının ayrı ayrı verimlerinin hesaplanması, olası rehabilitasyon durumunda potansiyel verim artışlarının hesaplanması ve fizibilite hesapları yapılarak rehabilitasyon için tasarım noktası belirlenmesi amaçlanmıştır. Türbine ait salyangoz, sabit kanatlar, ayar kanatları, çark ve emme borusu modellenerek kararlı ve kararsız haller için HAD analizleri yapılmıştır. Mevcut ayar kanadı ve çark geometrileri günümüz yöntemleri ile yeniden tasarlanarak türbinin potansiyel verim artışı hesaplanmıştır.

Aslantaş HES Osmaniye ilinde Ceyhan Nehri üzerinde tarımsal sulama ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuştur. Aslantaş HES İşletme Müdürlüğü’ne bağlı olarak işletilen santralin kurulu gücü 138 MW’tır (3 x 46 MW). 2020 yılında başlayan projede, Aslantaş HES’te yer alan 3 adet Ünite ve Ortak bölümlerine ait kontrollerin otomatik hale getirilerek santral SCADA sisteminin kurulmasını, her bir üniteye ait hız regülatörü sistemi, ikaz sistemi ile koruma ve senkronizasyon sisteminin tamamen son teknoloji ürünlerle yenilenmesini içermektedir. Ayrıca Aslantaş HES’in TEİAŞ SCADA sistemine katılması için ihtiyaç duyulan donanım ve yazılım ilavelerinin yapılması, santral müşterek kontrol sistemi ve bara gerilim kontrol sistemi kurulumu da proje kapsamında tamamlanmıştır. Yine proje kapsamında santrale ait otomasyon bilişim sistemlerinin sistem sürekliliği ve siber güvenlik sistemlerinin geliştirilmesiyle santralin güvenli bir şekilde işletiminin sağlanması ve emreamadeliğinin artırılması amaçlanmıştır.

Projesi kapsamında 2020 Ocak ayı içerisinde su altında kalan Aslantaş HES santraline ait bir Ünite, üniteye ait kullanılamayacak ekipmanlar sökülerek, tüm kontrol sistemleri ve gerekli alt sistemler hızlı bir şekilde tasarlanmış, üretimleri ve kodlamaları tamamlanmış ve 2 ay gibi kısa bir sürede enerji üretecek şekilde devreye alınmıştır. Kalan 2 Ünite de aynı yıl içerisinde devreye alınmış ve geçici kabulleri tamamlanmıştır. Bunlara ek olarak ünitelere ait SCADA sistemi devreye alma çalışmaları, gerekli proje dokümanlarının hazırlanması ve operatör eğitimleri tamamlanmıştır. Ayrıca Sekonder Frekans Kontrolü sistemi ile birlikte santral müşterek kontrol sistemi ve bara gerilim kontrol sistemi kurulumu da proje kapsamında tamamlanmıştır. Yine proje kapsamında santrale sistem sürekliliği ve siber güvenlik sistemleri ile uzaktan erişim & kontrol yeteneğinin kazandırılması insansız HES ve makine öğrenmesi tabanlı anomali algılama çalışmaları için önemli bir adım olmuştur.

Batman Hidroelektrik Santrali (HES) Diyarbakır ilinin Silvan ilçesinde Batman Çayı üzerinde sulama ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuştur. Yapımı 2003’ te tamamlanan ve Dicle ve Yöresi HES İşletme Müdürlüğü’ ne bağlı olarak işletilen santralin kurulu gücü (3 x 64 MW + 1 x 6 MW) 198 MW’tır. Santralin faydalı rezervuar hacmi 762 milyon m3’ tür. 2003 yılında işletmeye başlayan Batman HES’ te meydana gelen su baskını nedeniyle tüm elektromekanik teçhizatlar, kontrol panoları ve kablolar su altında kalarak su ve yağa maruz kalmıştır.  Bu doğrultuda Batman HES’ in hızlı bir şekilde devreye alınabilmesi amacıyla 2022 yılında başlatılan proje büyük oranda tamamlanmıştır.

Bu projede, Batman HES’te yer alan 4 adet Ünite, Şalt ve Ortak bölümlerine ait kontroller otomatik hale getirilerek santral SCADA sistemini kurulmuş, her bir üniteye ait hız regülatörü sistemi, ikaz sistemi, koruma ve senkronizasyon sistemi ve vibrasyon sistemi tamamen son teknoloji ürünlerle yenilenmiştir.